Η έννοια historical volatility (ιστορική μεταβλητότητα) των αποδόσεων μετράει την πιθανή απόκλιση των αποδόσεων μέσα σε κάποια χρονική περίοδο, σε σχέση με την τρέχουσα τιμή ενός χρηματοοικονομικού προϊόντος. Υπ’ αυτή την έννοια, αν το historical volatility μιας μετοχής είναι 45% ετησίως, αυτό σημαίνει ότι η απόδοση της σε σχέση με την τρέχουσα τιμή μπορεί να πέσει ή ν’ ανέβει 45% μέσα σ’ ένα χρόνο. Στατιστικά, η πιθανότητα να διακυμανθεί σε αυτά τα όρια είναι 68,2%.

Η μέθοδος που χρησιμοποιείται για να ποσοτικοποιηθεί η ιστορική μεταβλητότητα των αποδόσεων είναι ο μαθηματικός τύπος της τυπικής απόκλισης, ενός στατιστικού μέτρου που υπολογίζει την μέση απόκλιση ενός συνόλου παρατηρήσεων (π.χ. αποδόσεις μετοχής) από το μέσο όρο τους. Στο παρακάτω γράφημα έχουμε τον μέσο όρο (μπλε γραμμή) και τις παρατηρήσεις με πορτοκαλί χρώμα. Η μέση απόσταση αυτών των αποδόσεων από το μέσο όρο τους είναι η τυπική τους απόκλιση ή με άλλα λόγια η ιστορική τους μεταβλητότητα.

Για να πάρουμε μια ιδέα για το πως μπορεί να φαίνεται το historical volatility, ας δούμε τα γραφήματα δύο μετοχών οι οποίες έχουν περίπου την ίδια τιμή.

Σχεδόν κάθε ημέρα η πρώτη μετοχή έχει μεγαλύτερη μεταβλητότητα από την δεύτερη γιατί η απόδοση της σε σχέση με την τιμή κλεισίματος της προηγούμενης μέρας παρουσιάζει μεγαλύτερη αυξομείωση. Επομένως και το ετήσιο historical volatility θα είναι επίσης υψηλότερο. 

Με άλλα λόγια χρησιμοποιούμε το historical volatility για να μετρήσουμε την διακύμανση των αποδόσεων μιας μετοχής μέσα σ’ ένα χρόνο, βασισμένοι σε τιμές του παρελθόντος. Υπ’ αυτή την έννοια, έχουμε μία ένδειξη για την διακύμανση των αποδόσεων τον επόμενο χρόνο, υποθέτοντας ότι αυτές δεν μπορεί να αποκλίνουν και πάρα πολύ από τον προηγούμενο. Υπολογίζουμε επομένως τα όρια μέσα στα οποία θα κινηθεί η μετοχή με πιθανότητα επιτυχίας 68,2%.

Βέβαια, η προβλεπτική ικανότητα ενός τέτοιου εργαλείου είναι στην πραγματικότητα πολύ περιορισμένη, γιατί κάθε χρόνος είναι διαφορετικός από τον προηγούμενο και άρα και οι αποδόσεις των μετοχών μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικές σε σχέση με αυτό που υπαγορεύει το historical volatility.